Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν το υποσχέθηκε και πρόσφατα: «Το ζήτημα της Ευρωπαϊκής Ενωσης θα τεθεί και πάλι στο τραπέζι» μετά το δημοψήφισμα που, σύμφωνα με τον υπουργό Οικονομικών της Γερμανίας Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, μπορεί να οδηγήσει την Τουρκία προς την δικτατορία.

Ο πρόεδρος της Τουρκίας θέλει πραγματικά να ενταφιάσει τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις Τουρκίας-ΕΕ, που βαλτώνουν εδώ και καιρό, αλλά καμία πλευρά δεν έχει αποφασίσει να εγκαταλείψει επισήμως; Ή πρόκειται απλώς για νέα μπλόφα ενός ηγέτη που συνηθίζει τις απειλητικές κορώνες;

Η σχέση ΕΕ-Τουρκίας δεν υπήρξε ποτέ «ένα μακρύ , ήσυχο ποτάμι», σύμφωνα με τον Ζαν Μάρκου, καθηγητή της Σχολής Πολιτικών Επιστημών της Γκρενόμπλ και ειδικού στην Τουρκία, αλλά έχει φθάσει σε μία «ρητορική ένταση και επιδείνωση άνευ προηγουμένου».

«Δεν μπορούμε πλέον να είμαστε σίγουροι ότι τους προσεχείς μήνες θα επιβιώσει», λέει, εκτιμώντας ότι η άρνησή της Τουρκίας να συμμετάσχει στην διάσκεψη για τη Συρία στις αρχές του Απριλίου στις Βρυξέλλες ήταν πολύ ενδεικτική.

Σημείο καμπής υπήρξαν ενδεχομένως οι δηλώσεις του Ερντογάν περί ναζιστικής συμπεριφοράς των ευρωπαϊκών ηγεσιών που αρνήθηκαν να φιλοξενήσουν την προεκλογική του εκστρατεία.

Σύμφωνα με τον Μαρκ Πιερινί, του Carnegie Europe, το άνοιγμα αυτής της πληγής και πάλι είναι το χειρότερο που μπορεί να κάνει κανείς στους Ευρωπαίους. «Κάηκε μία γέφυρα σε ό,τι αφορά τις προσωπικές σχέσεις», λέει ο πρώην πρεσβευτής της Ευρωπαϊκής Ενωσης στην Τουρκία.

Ωστόσο, τα κοινά συμφέροντα που οδήγησαν τις δύο χώρες να ξεπεράσουν προηγούμενες κρίσεις δεν έχουν εκλείψει.

Η Τουρκία, μέλος του ΝΑΤΟ, παραμένει σημαντικός σύμμαχος και παρά την αμφίσημη προσέγγισή της με τη Ρωσία «δύσκολα φαντάζεται κανείς μία τουρκική εξωτερική πολιτική πολύ απομακρυσμένη από την Ευρώπη», σύμφωνα με τον Ζαν Μάρκου.

Ανθρώπινα Δικαιώματα

Ακόμη και αν η Αγκυρα έχει πολλές φορές απειλήσει με διάρρηξη της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας για την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης, η συμφωνία δεν σταμάτησε ποτέ να εφαρμόζεται έχοντας ως αποτέλεσμα την μείωση των προσφυγικών ροών προς τα ελληνικά νησιά. «Η Τουρκία έχει επίσης συμφέρον από την συμφωνία αυτήν», εξηγεί ο Ζαν Μάρκου αναφερόμενος στα προβλήματα που προκάλεσαν στο τουρκικό έδαφος οι μεταναστευτικές ροές προς την Ευρώπη, καθώς και στην οικονομική βοήθεια της ΕΕ προς την Τουρκία.

«Η οικονομική πτυχή της σχέσης αυτής είναι πολύ σημαντική και για τις δύο πλευρές», τονίζει ο Μαρκ Πιερινί υπενθυμίζοντας ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε προτείνει στο τέλος του 2016 την αναπροσαρμογή της τελωνειακής ένωσης, καθώς η αξία των διμερών εμπορικών συναλλαγών έχει τουλάχιστον τετραπλασιασθεί από το 1996.

Ανάμεσα στην κλιμάκωση της έντασης και τα κοινά συμφέροντα, το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος μπορεί να είναι καθοριστικό.

Σε περίπτωση νίκης του «ναι», η διάρρηξη της συμφωνίας μπορεί να είναι αναπότρεπτη . «Θα έχουμε ένα μονοπρόσωπο σύστημα, χωρίς πολύ κράτος δικαίου και πολιτικές εξουσίες αντίβαρο, αυταρχικό και φυσικά σε σύγκρουση με τα ευρωπαϊκά πολιτικά κριτήρια», προβλέπει ο Πιερινί.

«Το αισιόδοξο σενάριο θα είναι μία νίκη του "όχι" ή επίσης μία δύσκολη νίκη του "ναι" να αναγκάσει τον πρόεδρο της Τουρκίας να επανεξετάσει την συγκρουσιακή του στάση απέναντι στην Ευρώπη και να προσπάθήσει να αποκαταστήσει την σχέση του», λέει η Ασλί Αϊντίντασμπάς, εμπειρογνώμονας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων.

«Αυτό θα απαιτούσε πρόοδο στην τρομακτική κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία», η οποία επιδεινώθηκε περαιτέρω με τα πογκρόμ κατά κύματα που ακολούθησαν το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου 2016.

«Ομως ο Ερντογάν είναι γνωστό ότι δείχνει εξαιρετικό πραγματισμό τη λιγότερο αναμενόμενη στιγμή», λέει.

Στο βάθος, η Τουρκία «έχει καταλάβει πλήρως ότι δεν θα ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ενωση», σύμφωνα με τον Ζαν Μάρκου. Το θέμα γι΄αυτήν είναι εάν θα πρέπει να διατηρήσει την «αιώνια υποψηφιότητά» της ή αν «θα κρίνει σε κάποια στιγμή ότι είναι περισσότερο επωφελές να διαρρήξει τις σχέσεις της με την ΕΕ».

«Αυτό είναι κάτι που έμοιαζε μάλλον παράλογο εδώ και μερικά χρόνια, αλλά σήμερα, κυρίως λόγω του Brexit, δεν είναι πλέον: μπορεί να συνεχίσει να βρίσκεται εντός του ευρωπαϊκού παιγνίου, χωρίς να είναι υπόψηφια προς ένταξιν χώρα».