Η «Εφημερίδα των Συντακτών» φέρνει για πρώτη φορά σήμερα στη δημοσιότητα άγνωστα ντοκουμέντα για τον Νίκο Πλουμπίδη που αφορούν τους τελευταίους τέσσερις μήνες της ζωής του στη φυλακή και μέχρι την εκτέλεσή του τα χαράματα της 14ης Αυγούστου του 1954.
Πρόκειται για τις εκθέσεις των δεσμοφυλάκων του που υπάρχουν στον φάκελό του στην Ασφάλεια. Οσες τουλάχιστον σώθηκαν και υπάρχουν σήμερα εκεί.
Για το υλικό αυτό θα μιλήσουμε εκτενώς στη συνέχεια, αφού προηγουμένως δώσουμε αναλυτικά ορισμένα ιστορικά στοιχεία για τον Πλουμπίδη, ώστε το υλικό που δημοσιεύουμε να είναι κατανοητό στον αναγνώστη.
Ο Νίκος Πλουμπίδης γεννήθηκε το 1902 στα Λαγκάδια του νομού Αρκαδίας. Αποφοίτησε από το διδασκαλείο Πύργου τον Ιούλιο του 1924.
Μέλος του ΚΚΕ έγινε το 1926 και το 1929 ήρθε στην Αθήνα για μετεκπαίδευση.  Διετέλεσε μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της Συνομοσπονδίας Δημοσίων Υπάλληλων.
Τον Μάρτιο του 1933 εκλέχτηκε στην Εκτελεστική Επιτροπή της Ενωτικής ΓΣΕΕ την οποία αντιπροσώπευε στην Κόκκινη Συνδικαλιστική Διεθνή.
Ηταν μέλος της αντιπροσωπείας του ΚΚΕ στο 7ο Συνέδριο της Κ.Δ. (1935). Στο 6ο Συνέδριο του ΚΚΕ (Δεκέμβριος 1935) εκλέχτηκε αναπληρωματικό μέλος της Κ.Ε. του κόμματος.
Δούλεψε για μεγάλο χρονικό διάστημα παράνομα στη διάρκεια της μεταξικής δικτατορίας. Τον Ιούνιο του 1938 εκλέχτηκε μέλος του Π.Γ. Συνελήφθη στην Αθήνα στις 22.5.1939 και φυλακίστηκε.
Ολο σχεδόν το χρονικό διάστημα της φυλάκισής του ήταν κρατούμενος στο σανατόριο «Σωτηρία», επειδή έπασχε από φυματίωση.
Ακόμη και φυλακισμένος ήταν ο ουσιαστικός καθοδηγητής της «παλιάς Κεντρικής Επιτροπής» του ΚΚΕ, η οποία ως γνωστόν πήρε εντελώς διαφορετική θέση στον ελληνοϊταλικό πόλεμο απ’ αυτήν του ιστορικού γράμματος του Νίκου Ζαχαριάδη.
Στις 26 Φεβρουαρίου του 1942 δραπέτευσε. Πήρε μέρος στην Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ (1942) όπου εκλέχτηκε στην Κ.Ε. και στη συνέχεια στο Π.Γ.
Μετά την απελευθέρωση, στο 7ο Συνέδριο του ΚΚΕ (1945) εκλέχτηκε μέλος της Κ.Ε.
Στη διάρκεια του εμφυλίου δούλεψε παράνομα στην Αθήνα και από την άνοιξη του 1949 που συνελήφθη ο επικεφαλής του παράνομου μηχανισμού του κόμματος Στέργιος Αναστασιάδης, τέθηκε επικεφαλής των παράνομων κομματικών οργανώσεων στην πρωτεύουσα.

Ο παράνομος κομματικός μηχανισμός υπό τον Πλουμπίδη δέχτηκε ισχυρότατο χτύπημα από τις διωκτικές αρχές με τη σύλληψη του Νίκου Μπελογιάννη τον Δεκέμβριο του 1950 και ουσιαστικά διαλύθηκε με την αποκάλυψη των ασυρμάτων τον Νοέμβριο του 1951.
Ετσι ο ίδιος πέρασε ένα διάστημα σκληρής παρανομίας αλλά και απομόνωσης, καθώς δεν είχε τη δυνατότητα επαφής με την ηγεσία του κόμματος η οποία βρισκόταν στο εξωτερικό.
Αξίζει να σημειωθεί ότι μετά το χτύπημα των ασυρμάτων από την Ασφάλεια, στην ηγεσία του ΚΚΕ αυξάνουν οι υποψίες ότι ο Πλουμπίδης δεν ήταν καθαρός.
Ετσι στη συνεδρίαση του Π.Γ. στις 21.12.51 λαμβάνεται μεταξύ άλλων και η εξής απόφαση: «14.- Να κάνουμε φάκελο για την υπόθεση Μ-Κ κ.λ.π. με όλα τα στοιχεία, τηλεγραφήματα, τι έγραψαν οι εφημερίδες για Βαβούδη και αφού τα διαβάσουν όλοι να κάνουμε συζήτηση στο Π.Γ. Το πότε θα το καθορίσουμε» (Μ-Κ σημαίνει «Μπάρμπας» που ήταν το ψευδώνυμο του Πλουμπίδη και «Κουφός» που ήταν το ψευδώνυμο του Βαβούδη).
Λίγες ημέρες αργότερα, σε νέα συνεδρίαση του Π.Γ. στις 10.1.52, αποφασίζεται: «2.- Να γράψουμε όλοι μέσα σε 15 μέρες ό,τι ξέρουμε για τον Πλουμπίδη».
Από εκεί και μετά φαίνεται πως φτιάχνεται ένας φάκελος που αφορά τον Νίκο Πλουμπίδη, μέσα στον οποίο καταχωρίζονται εκθέσεις ηγετικών και κατώτερων στελεχών του κόμματος και από τις οποίες αναζητούνται πληροφορίες για το παρελθόν του αγωνιστή και το ενδεχόμενο να υπάρχουν σκοτεινά σημεία σ’ αυτό.
Το υλικό αυτών των εκθέσεων δεν έχει δοθεί στη δημοσιότητα και μάλλον είναι διασκορπισμένο.
Ενα μέρος του βρίσκεται στα ΑΣΚΙ (Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας) και ένα άλλο, το πιο απόρρητο -σύμφωνα με πληροφορίες στελεχών του ενιαίου (προ της διάσπασης του 1968) ΚΚΕ- πρέπει να βρίσκεται στα αρχεία του ΚΚΕ.
Από αυτό το υλικό η τότε ηγεσία του κόμματος υπό τον Νίκο Ζαχαριάδη κατέληξε στο συμπέρασμα πως ο Πλουμπίδης ήταν χαφιές. Κατηγορία βεβαίως η οποία ήταν εντελώς εσφαλμένη.
Ο Ν. Πλουμπίδης θα συλληφθεί, τελικά, στις 25 Νοεμβρίου 1952. Οπως ανακοίνωσαν οι διωκτικές αρχές, η σύλληψή του έγινε στο σπίτι όπου διέμενε, στην οδό Πρεβέζης 14, στον Κολωνό.
Οι εφημερίδες και το ραδιόφωνο ανακοίνωσαν το γεγονός αυθημερόν με έκτακτα παραρτήματα και δελτία ειδήσεων.
Την επομένη, 26 Νοεμβρίου, η είδηση της σύλληψής του κοσμούσε τις πρώτες σελίδες του Τύπου ενώ τα ρεπορτάζ ήταν αναλυτικότερα.
Ο συλληφθείς εμφανίζεται στα δημοσιεύματα ως εκπρόσωπος της ηγεσίας του ΚΚΕ στην Ελλάδα.
Από αυτά τα δημοσιεύματα έχει αξία να κρατήσουμε ορισμένα στοιχεία:
«Λεπτομέρειαι επί των συνθηκών της συλλήψεώς του θα ανακοινωθούν εν καιρώ», δηλώνει στους δημοσιογράφους τη μέρα της σύλληψης ο υπουργός των Εσωτερικών Π. Λυκουρέζος.
Είναι φανερό ότι η στάση αυτή αποτελεί προϊόν μεθόδευσης. Μέγιστη δε απόδειξη αποτελεί το γεγονός ότι οι διαρροές πληροφοριών προς τις εφημερίδες δίνουν και παίρνουν.
«Αι αστυνομικαί αρχαί αναμένουν ότι ο Πλουμπίδης μετά την σύλληψίν του θα προβή εις ομολογίας εις βάρος του Ζαχαριάδη, αι οποίαι -κατά την αστυνομίαν- θα είναι συντριπτικαί διά τον Ζαχαριάδη και θα κρίνουν την τύχην του τελευταίου ως αρχηγού του ΚΚΕ» (βλέπε: «Προοδευτική Αλλαγή» και άλλες εφημερίδες, 26.11.1952).
Είναι φανερό ότι η Ασφάλεια άφηνε να εννοηθεί ότι στην ουσία έχει στα χέρια της τις «ομολογίες Πλουμπίδη» κατά του Ν. Ζαχαριάδη.
Δεν είμαστε σε θέση να βεβαιώσουμε πως η Ασφάλεια γνώριζε ότι η ηγεσία του ΚΚΕ στο εξωτερικό υποψιαζόταν τον Πλουμπίδη για χαφιέ ή τον θεωρούσε τέτοιο.
Αντικειμενικά, πάντως, έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι της ώστε να ενισχύσει αυτές τις υποψίες ή και τη βεβαιότητα.
Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες, στις 27 Νοεμβρίου 1952, ο ραδιοσταθμός του ΚΚΕ «Ελεύθερη Ελλάδα» μεταδίδει μια ανακοίνωση-βόμβα της Κ.Ε. η οποία λέει ότι ο Πλουμπίδης είναι πράκτορας της Ασφάλειας από 27ετίας, δηλαδή από την πρώτη στιγμή ένταξής του στο κόμμα.
Η Κ.Ε. είχε καταλήξει σ’ αυτό το συμπέρασμα με απόφασή της που είχε ληφθεί τέσσερις μήνες πριν, από τις 25.7.1952, αλλά είχε κρατηθεί μυστική. (Βλέπε ολόκληρη την απόφαση: «Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα», εκδόσεις Σ.Ε., Αθήνα 1995, τόμος 7ος, σελ. 278-286)
Από εκεί και μετά, η Ασφάλεια θα κάνει ό,τι μπορεί για να δικαιώσει τις κατηγορίες της ηγεσίας του ΚΚΕ σε βάρος του Πλουμπίδη.
Κατ’ αρχάς διοχετεύει στον Τύπο την πληροφορία ότι το ΚΚΕ σπαράσσεται από εσωτερικές αντιθέσεις οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν στη δημιουργία ενός νέου Κομμουνιστικού Κόμματος παρά και ενάντια στον Νίκο Ζαχαριάδη.
Στις αντι-ηγετικές αυτές κινήσεις εντάσσει και τον Πλουμπίδη. Αλλά δεν σταματάει εκεί.
Ούτε λίγο ούτε πολύ τον εμφανίζει στα δημοσιεύματα ως συνεργαζόμενο με τις Αρχές. Από τον ορυμαγδό των ψευδών ειδήσεων που γράφονταν τότε στον Τύπο θα σταχυολογήσουμε μερικές.
Στις 4 Ιουλίου του 1953, 20 μέρες πριν από τη δίκη του Πλουμπίδη, στην εφημερίδα «Προοδευτική Αλλαγή» εμφανίζεται δημοσίευμα το οποίο αναφέρει ότι οι Αρχές είχαν πληροφορίες πως η ηγεσία του ΚΚΕ θα επιχειρούσε να έρθει σε επαφή με τον Ν. Πλουμπίδη στη «Σωτηρία» όπου νοσηλευόταν φρουρούμενος, και για τον λόγο αυτόν λήφθηκαν πρόσθετα μέτρα φρούρησής του.
Οι Αρχές, έλεγε το δημοσίευμα, «πιστεύουν ότι η προσπάθεια αύτη της ηγεσίας του Κομμουνιστικού κόμματος εις δύο τινά αποσκοπεί: Ή επιθυμεί να πείσει τον Πλουμπίδη, τον οποίον ως γνωστόν, ευθύς μετά την σύλληψίν του, ενεφάνισε ως “πράκτορα της ασφαλείας”, να του υπαγορεύση την στάσιν την οποίαν πρέπει να τηρήση κατά την δίκην του, με αντάλλαγμα την αποκατάστασίν του εις τους κόλπους της ηγεσίας του ΚΚΕ, ή επιδιώκει την εξόντωσίν του, διά της δολοφονίας του, προ της δίκης του. Και η πρώτη και η δευτέρα εκδοχαί φαίνονται εξ ίσου πιθαναί. Επικρατεστέρα μάλιστα θεωρείται η δευτέρα εκδοχή δεδομένου ότι η συμφιλίωσις κομμουνιστικής ηγεσίας και Πλουμπίδη θεωρείται αδύνατος. Και η εκτός της Ελλάδος κομμουνιστική ηγεσία ανησυχεί σοβαρώς εκ των αποκαλύψεων του Πλουμπίδη, ο οποίος, λόγω της θέσεώς του ως υπευθύνου αρχηγού του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ καθ’ όλα τα τελευταία έτη, γνωρίζει πολλά, τα οποία αποκαλυπτόμενα θα κλονίσουν την εμπιστοσύνη των μελών του ΚΚΕ προς την ηγεσία του. Δι’ ο πιστεύεται πιθανότερον, ότι το Κομμουνιστικόν κόμμα έχει ζωτικόν συμφέρον να ματαιώση, διά δολοφονίας, την εμφάνισιν του Πλουμπίδη εις το ακροατήριον του στρατοδικείου».
Στο ίδιο δημοσίευμα («Προοδευτική Αλλαγή» 4.7.53) υπογραμμίζεται ότι ο Ν. Πλουμπίδης, αφού ενημερώθηκε από αξιωματικό της στρατιωτικής Δικαιοσύνης για τις κινήσεις της ηγεσίας του ΚΚΕ να έρθει σε επαφή μαζί του, άφησε να εννοηθεί ότι επιθυμεί να πυκνώσουν τα μέτρα ασφαλείας του με το σκεπτικό ότι «επιδιώκεται το ξεκαθάρισμά του».
Μάλιστα φέρεται να έκανε στον αξιωματικό την εξής δήλωση:
Η αποθέωση όμως στη λειτουργία διοχέτευσης χαλκευμένων πληροφοριών πραγματοποιήθηκε στις 9 Ιουλίου 1953, όταν στην εφημερίδα «Απογευματινή» δημοσιεύτηκε κατασκευασμένη συνέντευξη του Ν. Πλουμπίδη.
Η εφημερίδα πρόβαλε το θέμα πρώτο, με πηχυαίους τίτλους στην πρώτη σελίδα της:
Τέλος, στις 14 Ιουλίου 1953, στην εφημερίδα «Αθηναϊκή» θα δημοσιευτεί, με ερωτηματικό, η -προφανώς διοχετευμένη από τις Αρχές- πληροφορία ότι «εκ της δίκης Πλουμπίδη ενδέχεται να προκύψει νομιμοποίησις του ΚΚΕ;».
Στο σχετικό ρεπορτάζ αναφέρεται ότι υπήρχαν διχογνωμίες στα αρμόδια κρατικά όργανα, παλιότερα, για το αν θα έπρεπε να συλληφθεί ο Πλουμπίδης και στη δεδομένη χρονική στιγμή για το αν θα έπρεπε να διεξαχθεί η δίκη του.
Σχετικά με τη δίκη αναφέρεται συγκεκριμένα:
Δεν γνωρίζουμε γιατί η Ασφάλεια και οι άλλες κρατικές υπηρεσίες έπαιξαν αυτό το βρόμικο παιχνίδι σε βάρος του Πλουμπίδη.
Από πουθενά δεν προκύπτει να πίστευαν ότι το ΚΚΕ ήταν σε τέτοια κατάσταση διάλυσης και ότι ο Ζαχαριάδης αμφισβητούνταν από παντού.
Αλλά κι αν το πίστευαν, τι λόγο είχαν να απομονώσουν εντελώς τον Πλουμπίδη από το κόμμα εμφανίζοντάς τον κατ’ ουσίαν ως όργανό τους;
Το σίγουρο είναι ότι με τα προαναφερόμενα έπειθαν ακόμη και τους πιο δύσπιστους κομμουνιστές ότι η ηγεσία του ΚΚΕ είχε δίκιο που τον χαρακτήρισε χαφιέ.
Συνεπώς, τον απομόνωναν πλήρως απ’ όλους με σκοπό να τον λυγίσουν και να γίνει έρμαιο στα χέρια τους. Ισως αυτό να ήθελαν.
Αλλά ακόμα κι αν το πετύχαιναν, μπορούμε να πούμε με απόλυτη βεβαιότητα ότι στην αντιμετώπιση του ΚΚΕ θα έκαναν μια τρύπα στο νερό. Θα το ισχυροποιούσαν παρά θα το αποδυνάμωναν.
Απ’ όσα προαναφέραμε, ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται εύκολα σε ποια ψυχολογική κατάσταση βρέθηκε ο Πλουμπίδης και πόσο δύσκολο ήταν να κρατηθεί όρθιος, ως κομμουνιστής και λαϊκός αγωνιστής, τη στιγμή που βρέθηκε χωρίς κανένα στήριγμα, κατηγορούμενος από το κόμμα του ως χαφιές, από το καθεστώς, για την κομμουνιστική του δράση κι έχοντας να αντιμετωπίσει τις ασφαλίτικες προβοκάτσιες.
Η δίκη του Ν. Πλουμπίδη άρχισε στις 24 Ιουλίου 1953, ημέρα Παρασκευή. Μαζί μ’ αυτόν το μετεμφυλιακό καθεστώς δίκασε ερήμην και την ηγεσία του ΚΚΕ, τους: Ν. Ζαχαριάδη, Γ. Ιωαννίδη, Β. Μπαρτζιώτα, Μ. Πορφυρογένη, Π. Ρούσο, Λ. Στρίγγο, Μ. Βλαντά, Γ. Βοντίτσιο-Γούσια κ.ά.
Βασική κατηγορία εναντίον των κατηγορουμένων ήταν η παραβίαση του Α.Ν. 375 της μεταξικής δικτατορίας περί κατασκοπίας.
Η δίκη ολοκληρώθηκε τη Δευτέρα 3 Αυγούστου του 1953 με την έκδοση της απόφασης. Ο Πλουμπίδης και η ηγεσία του ΚΚΕ καταδικάστηκαν δύο φορές σε θάνατο.
Την πρώτη μέρα της δίκης, ο Πλουμπίδης έδωσε ιδιόχειρη επιστολή προς τον Τύπο με την οποία απαντούσε στο δημοσίευμα της εφημερίδας «Προοδευτική Αλλαγή», της 4.7.53, που εμφάνιζε την ηγεσία του ΚΚΕ να θέλει να τον δολοφονήσει και τον ίδιο να έχει κάνει δηλώσεις σε βάρος του ΚΚΕ σε αξιωματικό της στρατιωτικής Δικαιοσύνης.
Η επιστολή πιάστηκε από τα αστυνομικά όργανα, αλλά δημοσιεύτηκε στον Τύπο της εποχής απ’ όπου και την αντιγράφουμε:
Σε όλη τη διάρκεια της δίκης του, ο Ν. Πλουμπίδης τήρησε την ίδια στάση. Και την κράτησε αταλάντευτα ώς την εκτέλεσή του.
Από την έκδοση της καταδικαστικής απόφασης σε βάρος του και ώς την εκτέλεσή του, ο Πλουμπίδης έμεινε στη φυλακή ένα χρόνο και έντεκα ημέρες.
Τον φρουρούσαν όλο το 24ωρο, σε τρεις οκτάωρες βάρδιες -άρα ένας δεσμοφύλακας ανά 8ωρο.
Δεν γνωρίζουμε αν υπήρχε από την αρχή εντολή στους δεσμοφύλακές του να συντάσσουν αναφορές γι’ αυτόν για τα όσα συνέβαιναν στη διάρκεια της υπηρεσίας τους.
Οι αναφορές που βρήκαμε στον φάκελό του στην Ασφάλεια αρχίζουν από τις 17.4.1954 και φτάνουν ώς και την εκτέλεσή του στις 14.8.1954. Καλύπτουν, δηλαδή, ένα ολόκληρο τετράμηνο.
Οι πιο πολλές αναφέρονται σε συμβάντα περισσότερων της μιας ημέρας (περίπου μιας εβδομάδας), ενώ υπάρχουν και ημερήσιες.
Ενα δεύτερο στοιχείο που πρέπει να ληφθεί υπόψη, είναι ότι δεν υπάρχουν αναφορές απ’ όλους τους δεσμοφύλακες βάρδιας.
Ή δεν ήταν επιφορτισμένοι όλοι να κάνουν γραπτή αναφορά ή, αν ήταν, αγνοούμε τον λόγο που οι αναφορές τους δεν υπάρχουν στον φάκελο.
Οι δεσμοφύλακες που φρουρούσαν τον Νίκο Πλουμπίδη δεν ήταν όλοι του ίδιου μορφωτικού επιπέδου. Κατά κανόνα ήταν άνθρωποι της -ελάχιστης- βασικής εκπαίδευσης.
Ο αναγνώστης θα το διαπιστώσει αυτό εύκολα διαβάζοντας τις αναφορές, καθώς διατηρήσαμε ατόφια την ορθογραφία και τη σύνταξη κάθε χειρογράφου.
Λαμβάνοντας αυτό το στοιχείο υπόψη, είναι επίσης εύκολο να αντιληφθούμε ότι ο κάθε συντάκτης αναφοράς γράφει ανάλογα με την αντιληπτική του ικανότητα και προφανώς δεν μεταφέρει αυτούσιες τις συζητήσεις που έκανε ή παρακολούθησε με επίκεντρο τον Νίκο Πλουμπίδη.
Π.χ. σε μία αναφορά ο Πλουμπίδης φέρεται να δηλώνει ότι ήταν αρχηγός του ΚΚΕ και να ονομάζει τον εαυτό του με τον τίτλο του Γενικού Γραμματέα.
Προφανώς είπε ότι ήταν αρχηγός του παράνομου μηχανισμού, αλλά ο δεσμοφύλακας έδωσε όλες τις διαστάσεις που είχε στο μυαλό του για την έννοια του αρχηγού μέσα στο ΚΚΕ.
Σε μία άλλη επίσης αναφορά, ο Πλουμπίδης φέρεται να μιλάει επιτιμητικά για τον Νίκο Ζαχαριάδη και να παραδέχεται ότι στις εκλογές του 1951 παραβίασε τις εντολές της ηγεσίας του κόμματος για την υποψηφιότητα του Μπελογιάννη.
Με δεδομένο ότι ήταν πάρα πολύ προσεκτικός για ό,τι έλεγε για το κόμμα και την ηγεσία του -και με δεδομένη την όλη στάση του-, μοιάζει απίθανο να προέβη σε τέτοιες εξομολογήσεις μπροστά σε ένα αστυνομικό όργανο, ακόμη κι αν τις πίστευε.
Σε κάθε περίπτωση, το υλικό των αναφορών στο σύνολό του είναι συγκλονιστικό και άκρως επιβεβαιωτικό της τεράστιας αγωνιστικής προσωπικότητας του Νίκου Πλουμπίδη.
Το παραθέτουμε ασχολίαστο, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, όπου οι διευκρινίσεις ήταν απολύτως απαραίτητες και παρατίθενται με την ένδειξη «Σημείωση επιμελητών».
Μια δεύτερη παρέμβαση που κάναμε είναι να ομαδοποιήσουμε την παρουσίαση των εκθέσεων κατά μήνα και να προσθέσουμε σε κάθε μία από αυτές τίτλο για την καλύτερη και ευκολότερη μελέτη τους, ενώ, όπως προαναφέραμε διατηρήσαμε άθικτη την ορθογραφία και τη σύνταξη των αρχικών κειμένων.
*Τυχόν λάθη και παραλείψεις βαρύνουν αποκλειστικά εμάς.


Πηγή: www.efsyn.gr