Μαύρα σύννεφα πυκνώνουν πάνω από το δημοφιλέστερο μέσο κοινωνικής δικτύωσης. Το Facebook, που μετρά περισσότερους από 2 δισ. ενεργούς χρήστες παγκοσμίως, βρίσκεται στο στόχαστρο των ελεγκτικών θεσμών της Ουάσιγκτον, των Βρυξελλών και του Λονδίνου εξαιτίας της χειραγώγησης προσωπικών δεδομένων των συνδρομητών του.

Αφού εξαφανίστηκε για μια-δυο ημέρες, ο ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος του Facebook Μαρκ Ζούκερμπεργκ εμφανίστηκε για να παραδεχθεί ότι η εταιρεία συμβούλων Cambridge Analytica χρησιμοποίησε προσωπικά στοιχεία συνδρομητών προς όφελος της προεκλογικής εκστρατείας του προέδρου Τραμπ και για να προπαγανδίσει το Brexit. Ευλόγως η μετοχή της εταιρείας έχει βγει στο σφυρί με αποτέλεσμα δεκάδες δισ. δολάρια από την κεφαλαιοποίησή της να έχουν γίνει καπνός.

 
«Καταχραστήκαμε την εμπιστοσύνη των χρηστών. Λυπάμαι πολύ γι' αυτό. Θα αναλάβουμε δράση για να προστατευθούμε από ύποπτες εφαρμογές. Είμαι ευτυχής να καταθέσω στο Κογκρέσο, αν αυτό πρέπει να πράξω». Είναι μερικές από τις εκφράσεις που χρησιμοποίησε ο Ζούκερμπεργκ για να απολογηθεί για τη διαρροή προσωπικών δεδομένων 50 εκατ. συνδρομητών του Facebook, οι οποίοι έπεσαν θύματα στοχευμένης προπαγάνδας με ψευδείς ειδήσεις υπέρ της εξόδου της Βρετανίας από την ΕΕ και υπέρ της υποψηφιότητας του Ντόναλντ Τραμπ στις προεδρικές εκλογές του 2016.

Η επεξεργασία των δεδομένων των συνδρομητών έγινε από τη βρετανική εταιρεία Cambridge Analytica, η οποία πάντως διαψεύδει τα ενοχοποιητικά για αυτήν δημοσιεύματα του Τύπου και υποστηρίζει ότι το 2014 διέγραψε όλα τα στοιχεία χρηστών του Facebook που περιήλθαν στην κατοχή της από εφαρμογή τρίτης εταιρείας. Η «τρίτη» αυτή εταιρεία υπάρχουν βάσιμες υποψίες ότι δούλευε για λογαριασμό της Μόσχας.

Το Facebook έχει διακόψει κάθε συνεργασία με την Cambridge Analytica από την Παρασκευή, 16 Μαρτίου. Για τον ρόλο που διαδραμάτισε η εταιρεία του στην παραπλάνηση της κοινής γνώμης των ΗΠΑ, της Βρετανίας, ενδεχομένως και άλλων κρατών, ο Ζούκερμπεργκ έχει κληθεί να καταθέσει στο αμερικανικό Κογκρέσο, στο Ευρωκοινοβούλιο και στη βρετανική Βουλή των Κοινοτήτων.

«Το Facebook ίσως είναι το ισχυρότερο πολιτικό όπλο που κατασκευάστηκε ποτέ, αφού έχει καταφέρει να βάλει στη σκιά του και την τηλεόραση» σημειώνουν σε δημοσίευμά τους οι «Financial Times». Και θέτουν τέσσερα κρίσιμα ερωτήματα, στα οποία «η εταιρεία θα πρέπει να απαντήσει το συντομότερο δυνατόν». Το πρώτο ερώτημα είναι γιατί το Facebook άργησε τόσο πολύ να αντιδράσει μετά την ανακάλυψη της διαρροής των προσωπικών δεδομένων των πελατών του. Διότι η εταιρεία γνώριζε από το 2015 ότι τα δεδομένα των χρηστών του γίνονταν αντικείμενο εκμετάλλευσης.

Η δεύτερη ερώτηση έχει να κάνει με τον υπεύθυνο της διαρροής. Τα στελέχη του Facebook επιμένουν ότι η διαρροή δεν ήταν αποτέλεσμα δράσης χάκερ και πρόσθεσαν ότι η χρησιμοποίηση των δεδομένων από την Cambridge Analytica έγινε κατά παράβαση των κανόνων της επιχείρησης - αλλά συνέχισε τη συνεργασία με την εταιρεία και μόλις προ ολίγων ημερών τη διέκοψε.

Η τρίτη ερώτηση είναι γιατί το Facebook δέχεται πολιτικές διαφημίσεις. Αν στόχος του μέσου είναι «να φέρει τον κόσμο πιο κοντά», η απαγόρευση πολιτικών διαφημίσεων θα ήταν ένα βήμα προς την κατεύθυνση αυτή, αναφέρει η εφημερίδα. Οι «FT» ρωτούν, τέλος, «αν εν τέλει κάποιο στέλεχος του Facebook που ενδιαφέρεται για την κοινωνία των πολιτών θα υποβάλει την παραίτησή του».

Το χειρότερο για το Facebook και τον Ζούκερμπεργκ (κυρίως σε ό,τι αφορά τις ποινικές και αστικές ευθύνες που ενδεχομένως θα αντιμετωπίσει) είναι το ότι, όπως συμβαίνει κατά κανόνα στις επιχειρήσεις, προσπάθησαν να συγκαλύψουν το πρόβλημα και να το διαχειριστούν ως εσωτερική υπόθεση. Διότι διαμάχη είχε ξεσπάσει και στο εσωτερικό του Facebook από τον περασμένο Αύγουστο, όταν ο υπεύθυνος ψηφιακής ασφάλειας Αλεξ Στάμος είχε υποβάλει την παραίτησή του.

Ο Στάμος ζητούσε περισσότερη διαφάνεια σε ό,τι αφορά τις διάφορες εφαρμογές, προκειμένου να βελτιωθεί η ασφάλεια των δεδομένων, αλλά η εταιρεία τον έπεισε να παραμείνει για να μην πληγεί η εικόνα της. Σύμφωνα με τους «New York Times», η ομάδα του Στάμος ουσιαστικά διαλύθηκε και οι αρμοδιότητές του αποψιλώθηκαν.

Αναλυτές θεωρούν ότι η περιθωριοποίηση του Στάμος αποδεικνύει ότι η εταιρεία και ο ίδιος ο Ζούκερμπεργκ δεν είχαν πρόθεση να αντιμετωπίσουν το ζήτημα της ασφάλειας των δεδομένων. Ο Ντέιβ Λι του BBC δημοσίευσε την περασμένη Πέμπτη μια ανάλυση-καταπέλτη κατά του Ζούκερμπεργκ προσωπικά, κατηγορώντας τον για αλαζονεία, για αδυναμία ακόμη και να απολογηθεί στους χρήστες και τους μετόχους του Facebook, για αδιαφορία να εξηγήσει γιατί ενώ γνώριζε από το 2014 ότι γινόταν κατάχρηση των δεδομένων, δεν έδρασε αποφασιστικά. «Τον Ζούκερμπεργκ τον ενδιαφέρει η νομική και πολιτική υπεράσπισή του. Ακόμα δεν έχει ενημερώσει τεχνικά τους χρήστες πώς θα προστατεύσουν τα δεδομένα τους» καταλήγει ο Λι.

Ο «λαός» του μέσου και η επόμενη μέρα

#DeleteFacebook, #BoycottFacebook... Το κίνημα κατά του μέσου και του ιδρυτή του φουντώνει. Γνωστοί και άγνωστοι στάζουν χολή και ζητούν την κεφαλή του Ζούκερμπεργκ επί πίνακι. Χαρακτηριστικό είναι το τουιτάρισμα του συνιδρυτή του WatsApp Μπράιαν Ακτον: «Εγκαταλείψαμε όλοι το MySpace. Μπορούμε να φύγουμε και από το Facebook».

Ο Ακτον παραιτήθηκε πέρυσι από το Facebook, τρία χρόνια αφότου πώλησε το WatsApp σε αυτό αντί 19 δισ. δολ. Το MySpace, στο οποίο αναφέρεται, είχε ξεκινήσει ως ιστοσελίδα που ανέβαζαν ερασιτέχνες και επαγγελματίες μουσικοί τη δουλειά τους και εξελίχθηκε στο δημοφιλέστερο μέσο κοινωνικής δικτύωσης. Εως το 2008, που το αφάνισε το Facebook.

Ευλόγως ανακύπτει το ερώτημα αν κινδυνεύει το Facebook να έχει την τύχη του MySpace. Είναι σαφές ότι και το μέσο και ο ιδρυτής του έχουν ουκ ολίγους εχθρούς. Και μόνο η επιτυχία τους θα αρκούσε για να τους αποκτήσουν. Εχουν, όμως, και ένα μεγάλο όπλο: τον... λαό του Facebook, που ξεπερνά αριθμητικά και τον κινεζικό. Ο εθισμός της πλειονότητας του «λαού» αυτού στη δημόσια έκθεση των ιδεών και των «πιστεύω» του μοιάζει ακαταμάχητος. Μετά το MySpace ήλθε το Facebook. Μετά το Facebook τι;